Yaşadığımız bu çağda, gelişen teknolojiler ile fikir ve düşüncelerin giderek daha değer kazanması, fikri yaratımın çeşitlenmesini ve toplumlar üzerindeki etkisinin de güçlenmesini sağlamıştır. Sabah kalktığınızda kapınızın önünde bulduğunuz gazete, açtığınız televizyondan salonunuza taşan müzik, internette oynadığınız oyunlar, her bir ürün veya faaliyet “fikri hakların” konusu öncelikle. Sevdiğiniz köşe yazarı, aynı zamanda eser sahibi. Ya da şu program aralarında “onun gücü, bunun gücü” diye ünleyen reklam cıngılı, üzerinde bir sürü hak sahibi var. Peki, bir zamanlar kapatılmasınlar diye uğruna siyah kurdelelerle dolaştığınız radyoların da hak sahibi olduğunu biliyor musunuz, sırf size sağladıkları iletimden dolayı?

Temelini fikri yaratım ve sanatsal aktivitelerin oluşturduğu bu faaliyetlerin hepsi aynı zamanda ticarete de konu edildiğinden, yazarlardan oyunculara, radyo-televizyonlardan internet servis sağlayıcılarına kadar pek çok kişi ve sektörün rol aldığı, ülkeler açısından da hatırı sayılır bir kalem kabul edilen büyük bir ekonomi söz konusu artık günümüzde. Zira bu yaratımlardan faydalanmak veya bunlardan kazanım elde etmek fikrin ve sanatın maddi bir değere endekslenmesini gerektiriyor. Gelir-gider, alım-satım gibi işlemlerden pay sahibi olmak isteyenlerse çeşitli şekillerde en yüksek faydayı elde etmek istiyorlar.

Korsan ya da izinsiz çoğaltımlar da temel olarak bu isteğin sonucu olarak ortaya çıkıyor. Bir tarafta entellektüel yaratımlardan olabildiğince çok ve anında yararlanmak isteyen ama bunun gerektirdiği bütçeyi ayırmayan veya ayıramayan kullanıcılar, diğer tarafta da fikri bir ürün için gerekli hiçbir altyapı veya yatırım yapmaksızın kısa yoldan mümkün olduğunca çok para kazanmak isteyen sağlayıcılar, yasadışı ve büyüklüğü neredeyse yasal olana denk bir ekonomi yaratıyorlar.

Bu yasadışı faaliyet, diğerlerinden daha hoş görülüyor ya da daha az tepki çekiyor toplumda. Çoğunlukla bir suçtan ziyade, bir kusur veya yapılmaması gereken -ama işte yapılan- bir davranış gibi addediliyor. Bunun birkaç sebebi var.

Öncelikle, bu suçu işleyenler bakımından konuya yaklaşıldığında; korsan çoğaltım veya satışlar, diğer suçlara (gasp, silah veya uyuşturucu kaçakçılığı vb.) göre pek çok açıdan (takip, yakalanma veya cezalandırılma vb.) daha az riskli kabul ediliyor. İşsizlik, geçim zorlukları ve ekonomik kriz de bu suça yönelimde etkin hususlar. Ayrıca, gelişen teknolojiler sayesinde çoğaltım tekniklerinin kolaylaşması ve çabuklaşmasıyla katlanılan zahmete göre, kazancın yüksek ve kolay olması da önemli avantajlar sağlıyor, bu kişilere. Üstelik bir de kültür hizmeti veriyorlarmış muamelesi görebiliyorlar.

Kullanıcılar açısından ise öne sürülen en önemli mazeret, kolaylıkla tahmin edilebileceği gibi ekonomik sebepler. Fiyatların yüksek olması veya bütçe yetersizlikleri, kültürel üretimlerden mümkün olduğunca yararlanmak ve kişisel gelişim bu mazeretin alt başlıkları.

Gerçekte ise, korsan çoğaltım ve kullanım ilk önce ülke ekonomisini vuruyor. Tezgâhtan satın alınan her bir korsan CD; telif hakları ve ücretleri verilmiş, vergisi ödenmiş bir nüshanın ticari dolaşımdan çekilmesi demek aslında. Sokaktaki her bir kitap, yasal çalışan bir yayınevinin gelirlerinde azalma, istihdamında eksilme etkenlerinden.

Arada sırada tezgâhın birinden aldığınız bir kitap veya üç-beş CD’nin bu tür yıkıcı etkileri olduğuna inanmayabilir ya da yazılanları abartılı bulabilirsiniz. O halde birkaç örnek verelim.

Türkiye Yayıncılar Birliğinin 2009 yılı sektör verilerine göre; geçen yıl 31.414 çeşit kitap yayınlanmış, bu kitaplar için satın alınan bandrol sayıları ve Milli Eğitim Bakanlığınca ilk ve orta öğretim öğrencilerine ücretsiz dağıtılan ders kitapları baz alındığında, yasal üretilmiş kitap sayısı 353.599.457 (bu rakama bandrol zorunluluğu olmayan ve yaklaşık 50 milyon civarında olduğu düşünülen çocuk kitapları ve yardımcı kitaplar dahil edilmemiş).

Öte yandan, Türkiye’de yayıncılık sektöründeki korsan oranı % 60 kadar tahmin edildiğinden, piyasadaki korsan kitap sayısı basitçe 200 milyon civarında hesaplanıyor.

Özlem Pekcan
Odatv.com